W życiu każdego dziecka pojawiają się sytuacje trudne. Takimi sytuacjami są na przykład: stres spowodowany przez rozwód, przemoc, śmierć kogoś z rodziny, bieda, choroba, nieakceptacja rówieśników. Dzieci, które doświadczają takich sytuacji czują się często samotne, opuszczone, przestraszone i słabe. Czy takie doświadczenia ranią czy wzmacniają dziecko zależy w części od jego odporności.
Odporność jest ważną cechą człowieka, która pomaga mu stawić czoło trudnościom, pokonywać je i wzmacniać swoje siły psychiczne lub je przekształcać za pomocą przeżywanych nieszczęść życiowych. Każdy człowiek staje wobec takich sytuacji, w tej kwestii nie ma wyjątków.
Odporność jest podstawową, wrodzoną zdolnością ludzką, rozwijającą się u wszystkich dzieci. Rodzice i inni opiekunowie wspierają jej rozwój za pomocą słów, które wypowiadają, działań , które podejmują i środowiska życia, w jakim dziecko się rozwija, a którego autorami w znacznym stopniu są rodzice. Dorośli, którzy wspierają rozwój odporności, dbają o to, aby dziecko czuło się bezpiecznie w rodzinie czy w szkole. Zachęcają dzieci do niezależności, autonomii, odpowiedzialności, empatii i altruizmu, i do pokładania nadziei, okazywania wiary i zaufania w różnych sytuacjach oraz w relacjach z ludźmi. Uczą dzieci, jak się komunikować z innymi, rozwiązywać problemy, radzić sobie z negatywnymi sądami, emocjami i zachowaniami. Dzięki temu dzieci coraz bardziej są aktywne w rozwijaniu własnej odporności.
Co jeszcze mogą zrobić rodzice, aby rozwijać u dziecka w wieku przedszkolnym odporność na sytuacje trudne:
-
okazywać dziecku bezwarunkową miłość i wyrażać ją werbalnie,
-
przytulać i głaskać dziecko, aby je uspokoić; zachęcać dziecko do stosowania takich technik jak branie głębokiego oddechu lub liczenie do 10 ułatwiające odzyskanie spokoju przed rozmową o problemach lub nie akceptowanych zachowaniach,
-
modelować zachowania świadczące o odporności, gdy dziecko ma do czynienia z problemami interpersonalnymi, konfliktami i nieszczęściem; pokazywać, jak należy się zachować w różnych sytuacjach; modelować odwagę, zaufanie, optymizm i poczucie wartości,
-
wymagać przestrzegania reguł i innych form dyscyplinowania, które określają granice zachowania i ich konsekwencje, pozbawiają dziecko przywilejów, nie raniąc jego godności,
-
chwalić dziecko za wytrwałość w wykonywanym zadaniu, jak ułożenie układanki, przeczytanie książki oraz za właściwe zachowania, np. posprzątanie zabawek, ekspresję gniewu bez popadania we wściekłość, np. nie rzucanie się na podłogę,
-
zachęcać dziecko do samodzielności,
-
nadal pomagać dziecku odkrywać i nazywać uczucia własne i innych,
-
systematycznie pomagać dziecku w nabywaniu wiedzy na temat własnych cech tempera mentalnych (np. stopnia nieśmiałości, ostrożności, otwartości, aktywności), jak również cech osób z otoczenia dziecka,
-
stopniowo włączać dziecko w różne sytuacje trudne lub przygotowywać do nich, mówiąc o nich, czytając książki, identyfikując czynniki odporności lub dyskutując na temat czynników odporności, które mogą być w takich sytuacjach przydatne,
-
zachęcać dziecko do okazywania empatii i troski, uprzejmości i sprawiania przyjemności innym,
-
zachęcać dziecko do komunikowania się i rozwiązywania problemów interpersonalnych lub poszukiwania pomocy w poradzeniu sobie z nimi,
-
rozmawiać z dzieckiem, dyskutować, dzielić się wrażeniami z całego dnia, pomysłami, obserwacjami, mówić o swoich uczuciach,
-
pomagać dziecku brać na siebie odpowiedzialność za własne zachowania i zrozumieć, że jego działania mają określone konsekwencje,
-
utrzymywać równowagę między pomocą udzielaną dziecku a zachęcaniem go do niezależności,
-
akceptować błędy i porażki dziecka, wskazując jednocześnie drogi dojścia do sukcesu,
-
zapewniać dziecku bezpieczeństwo i "podnosić na duchu" w sytuacjach stresowych,
-
zachęcać do plastyczności w wyborze różnych czynników odporności w sytuacji trudnej, na przykład poszukiwania pomocy zamiast bezskutecznego polegania na własnych siłach; okazywania empatii zamiast gniewu lub lęku; informowania innych o własnych uczuciach zamiast cierpienia w samotności.
Sposoby, za pomocą których rodzice reagują w różnych sytuacjach, jak pomagają dzieciom na nie reagować, pozwalają na podział rodziców na tych, którzy wspierają rozwój odporności dzieci i tych, którzy ją niszczą lub przekazują niejasne informacje - albo wspierające albo hamujące rozwój odporności dzieci.
Bibliografia:
-
Sikorska,Odporność psychiczna w okresie dzieciństwa, Wyd. UJ, Kraków, 2016.
-
Grotberg,Zwiększanie odporności psychicznej, wzmacnianie sił duchowych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, 2000.
-
Grzegorzewska I., 2004, Psychologiczne aspekty kształcenia nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, [w:] W. Leżańska (red.), Historyczne i współczesne konteksty kształcenia nauczycieli wczesnej edukacji, Wyższa Szkoła Informatyki, Łódź.